حفاظت خاک مواد تشکيل‌دهنده خاک خاک پديده‌اى طبيعى هست که درون همـه جا و در هر شرايط آب و هوائى مى‌تواند وجود داشته باشد. حفظ خاک اصل و منشاء خاک از سنگ‌هاى سخت موجود درون سطح کره زمين است. حفظ خاک اين سنگ‌ها درون نتيجه تأثير عوامل فيزيکى مانند اختلاف فشار، حفظ خاک اختلاف دما، يخ‌بندان، حرکت آب و باد بـه تدريج خرد مى‌شوند و به‌صورت ذرات ريزتر درون مى‌آيند، طبقه‌اى کم و بيش ضخيم را روى سنگ‌هاى اوليه به‌وجود مى‌آورند و تحت‌تأثير عوامل شيميائى تغييراتى درون آنـها پديد مى‌آيد و مواد معدنى متعددى از آنـها حاصل مى‌شود. تأثير عوامل جوّى مانند بخار آب، اکسيژن و کربن ديوکسيد اين تغييرات را به‌طور عمده پديد مى‌آورند. موجودات زندهٔ خاک عامل مؤثر ديگر درون اين تغييرات هستند، از يک سو فشار مکانيکى ريشـه گياهان موجب تخريب سنگ‌ها مى‌شود و از سوى ديگر ريختن برگ و ساقه و بقاياى گياهى سبب افزايش ماده‌اى بـه نام هوموس درون خاک مى‌شود کـه ماده آلى خاک را تشکيل مى‌دهد. با اضافه شدن موجودات زندهٔ ذره‌بيني، خاک از حالت مردگى خارج مى‌شود. بدين ترتيب مى‌توان گفت کـه خاک قسمت سطحى پوستهٔ زمين هست که از تخريب سنگ‌ها بر اثر عوامل فيزيکي، شيميائى و حياتى همراه با مواد آلي، موجودات زنده، هوا و آب به‌وجود آمده است. فرسايش خاک فرسايش خاک يعنى کنده شدن و انتقال خاک از محلى بـه محل ديگر، فرسايش ممکن هست با آب يا باد صورت گيرد. عواملى چند درون فرسايش مؤثر هستند. چندين عامل درون فرسايش خاک تأثير مى‌گذارند کـه در زير شرح داده مى‌شوند: الف- شيب زمين: حفظ خاک شيب زمين درون فرسايش آبى مؤثر است؛ هر چه شيب زمين بيشتر باشد فرسايش آب بيشتر و سريع‌تر است. به همين دليل درون مناطق کوهستانى و دامنـهٔ تپه‌ها فرسايش آبى بيشتر از نقاط هموار و کم‌شيب است. موادى کـه با آب از زمين‌هاى پرشيب شسته و حمل مى‌شوند درون مناطق هموار رسوب مى‌کنند و باقى مى‌مانند. بررسى‌ها نشان داده هست که ۵۰ ميلى‌متر بارندگى درون شيب نيم درصد، ۴۰۰ کيلوگرم خاک را درون يک هکتار زمين مى‌شويد و با خود مى‌برد. همين مقدار بارندگى درون شيب ۵ درصد ۱۳ تن و در شيب ۲۵ درصد ۹۱ تن خاک درون يک هکتار زمين بدون پوشش با خود مى‌برد؛ درون خاک‌هاى زير پوشش جنگل‌هاى انبوه ميزان فرسايش خاک کمتر هست تا درون مراتع. فرسايش درون مراتع کمتر از اراضى مزروعى است. مراتع اغلب درون مناطق شيب‌دار قرار دارند. معمولاً درون زمين‌هاى داراى شيب کم، زراعت مى‌شود. درون پاره‌اى از مناطق کوهپايه‌اي، زمين‌هائى را کـه حداکثر ۱۲ درصد شيب داشته باشند به‌صورت ديم زراعت مى‌کنند و مراتع اغلب درون شيب‌هاى بيش از ۱۲ درصد قرار دارند. بنابراين اگر اينگونـه مراتع داراى پوشش گياهى نباشند هنگام بارندگى درون معرض فرسايش شديد قرار مى‌گيرند. ب- هموارى و ناهموارى زمين: فرسايش بادى درون زمين‌هاى هموار و دشت‌هاى وسيع بيشتر است. زمين‌هاى واقع درون بيابان‌ها و دشت‌هاى وسيع کـه مانع و حفاظى درون برابر باد ندارند درون معرض فرسايش شديد بادى قرار مى‌گيرند؛ به‌خصوص اين فرسايش درون مناطقى کـه پوشش گياهى کمترى دارند و درصد زيادى از خاک عريان هست بيشتر است. نيروى باد ذرات خاک را از جا مى‌کند و جابه‌جا مى‌کند. نيروى باد با سرعت آن رابطهٔ مستقيم دارد. ج- نوع سنگ تشکيل دهندهٔ خاک: نوع سنگ تشکيل دهندهٔ خاک درون فرسايش مؤثر است. خاک‌هاى حاصل از کانى‌هائى مانند سنگ خارا و گنيس کمتر و خاک‌هاى به‌وجود آمده از سنگ‌هاى آهکى و گچى بـه آسانى فرسايش مى‌يابند. د- دانـه‌بندى خاک: از ديگر عوامل مؤثر درون فرسايش خاک، دانـه‌بندى خاک است. هر چه ذرات تشکيل دهندهٔ خاک ريزتر باشند خطر فرسايش بيشتر است. ه- يکنواخت بودن قطر خاک‌دانـه‌ها: اين عامل نيز درون فرسايش مؤثر است. خاک‌هائى کـه فقط از ذرات رس يا ماسهٔ ريز تشکيل شده‌اند عموماً آسان‌تر از خاک‌هائى فرسايش مى‌يابند کـه در ترکيبات آنـها خاک دانـه‌هائى بـه قطرهاى مختلف مانند: ريگ، شن، ماسه و غيره وجود دارد. و- وجود هوموس درون خاک: خاک‌هاى هوموسى با جذب رطوبت بيشتر درون خود از جارى شدن آب بر سطح زمين جلوگيرى مى‌کنند و مانع فرسايش شديد خاک مى‌شوند. جدول (مقايسهٔ سه نوع خاک کـه ميزان نگهدارى آب را درون عمق‌هاى مختلف بر حسب درصد نشان مى‌دهد) استعداد نگهدارى رطوبت را درون سه نمونـه خاک نشان مى‌دهد و مشخص مى‌کند کـه خاک داراى هوموس بيش از خاک رسى و ماسه‌اى آب را درون خود نگه مى‌دارد، هم‌چنين مشخص مى‌سازد کـه خاک رسى قدرت نگهدارى آب را بيش از خاک ماسه‌اى دارد. خاک هوموس‌دار با نگهدارى مقدار زيادى از آب بارندگى‌ها درون خود نـه تنـها مانع جارى شدن آب بر سطح زمين مى‌شود بلکه درصد قابل‌توجهى از آب را درون عمق مناسب درون دسترس ريشـهٔ گياهان قرار مى‌دهد ضمن آن کـه به افزايش ذخيرهٔ آب منابع زيرزمينى نيز کمک شايان توجهى مى‌کند. جدول مقايسهٔ سه نوع خاک بر حسب ميزان نگهدارى آب درون عمق‌هاى مختلف (درصد) نوع خاک/عمق خاک ليمون ماسه‌اي ليمون رسي ليمون هوموس‌دار ۳۰ سانتى‌متر ۱۷/۶۵ ۲۲/۶۷ ۴۳/۷۲ ۳۰ که تا ۶۰ سانتى‌متر ۱۴/۴۹ ۱۹/۷۸ ۲۱/۲۴ ۶۰ که تا ۹۰ سانتى‌متر ۱۰/۷۶ ۱۸/۱۶ ۲۱/۹۰ تأثير پوشش گياهى بر فرسايش خاک خاک، هنگامى‌که داراى پوشش گياهى هست کمتر درون معرض فرسايش قرار مى‌گيرد. پوشش گياهى مانع برخورد مستقيم قطره‌هاى باران ـ به‌ويژه هنگام رگبارهاى تند ـ بـه زمين مى‌شود، به‌علاوه با ايجاد مانع از جارى شدن آب حاصل از بارندگى‌ها روى زمين جلوگيرى مى‌کند و فرصت کافى را براى فرو رفتن آب درون خاک فراهم مى‌آورد. بدين‌گونـه، درون زمين‌هائى کـه داراى پوشش گياهى کافى هستند فرسايش بـه حداقل مى‌رسد. هوموس و مواد آلى حاصل از بقاياى گياهى نيز به‌دليلى کـه در بالا بـه آن اشاره شد مانع فرسايش خاک مى‌شوند؛ هم‌چنين هر اندازه زمين‌ها پوشش گياهى بيشترى داشته باشند کمتر درون معرض فرسايش بادى قرار دارند. آب‌خيزدارى مجموعه تدابيرى کـه براى نفوذ بيشتر آب بارندگى‌ها درون خاک و جلوگيرى از جارى شدن اين آب‌ها درون سطح حوضهٔ آب‌خيز رودخانـه‌ها، به‌ويژه رودخانـه‌هائى کـه در مسير آنـها سد احداث شده است، صورت مى‌گيرد، هم‌چنين کليهٔ فعاليت‌هائى کـه براى اصلاح حوضهٔ آب‌خيز انجام مى‌گيرد آب‌خيزدارى ناميده مى‌شود.
[حفاظت خاک - vista.ir حفظ خاک]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sun, 10 Jun 2018 01:54:00 +0000